احمد القۇببانجی 1958-جی ایلده نجف دوْغۇملۇدۇر.
عیراقێن اۆنلۆ دین بیلگه‌لریندن بیری اوْلاراق بیلینمکده‌دیر. دینی ائيیتیمینی
نجفده، بئيرۇتدا و قۇمدا آلمێشدێر. تانێنمێش شیعه عالیملریندن محمد باقیرصدر و محمد حۆسين فضلۇللاهدان دا درس آلمێشدێر. آتاسێ و بئش قارداشێ صددام طرفیندن اؤلدۆرۆلمۆشدۆر. القۇببانجی بۇ اۆزدن عیراقدان
قاچاراق ایرانا يئرلشر. بۇ زامان ایران-عێراق
آراسێندا ساواش واردێر و القۇببانجی ایران اوْردۇسۇندا عیراقا قارشێ ساواشدا
يارالانار.
ایراندا اۇزۇن سۆره ياشامادان اؤنجه تام
گلنکسل بیر شیعه گیبی دۆشۆنۆردۆ. ایران ياشامێ سۆره‌سینجه القۇببانجی‌نین
گؤرۆشلرینده اؤنملی دَيیشیم و دؤنۆشۆملر ميدانا
چێخار. اؤنجه‌لر دستغيب و طالیقانی
گیبی گلنکچی ایرانلێ شیعه يازارلارێن ياپێتلارێنێ عربجه‌يه چئویرن القۇببانجی سوْنرالار سوْرۇش، شبۆستری و
ملیکيان گیبی موْدرن تفسیرچلرین ده کیتابلارێنێ عربجه‌يه ترجۆمه اتمه‌يه باشلار.
القۇببانجی دریندن موْدرن تفسیرجیلرین
ائتکیسی آلتێندا قالار. بۇ ائتکیلنمه يی
اوْنۇن وحی حاققێندا تألیف ائتدیگی چئشیتلی اثرلرینده آچێقجا گؤرمک مۆمکۆندۆر. وحی حاققێندا تألیف ائتدیگی “پئيغمبرلیک و تانرێسال وحی سوْرۇنۇ” کیتابێ بۇ ائتکیلنمه‌نین سوْنۇجۇ اوْلاراق
مئيدانا چێخار. بۇ کیتابدا وحی له
ایلگیلی بيان ائتدیگی گؤرۆشلر سوْرۇشۇن و شبۆستری‌نین گؤرۆشلری ایله اؤرتۆشمکده‌دیر.
القۇببانجی‌نین يئنی گؤرۆشلری سیياست
دۆنياسێندان دا کناردا قالمادێ. صددامێن
دئوریلیشیندن سوْنرا القۇببانجی عیراقا دؤندۆ. 2012-جی ایلین اووَللرینده ایرانا سفری سێراسێندا ایران گیزلین پوْلیسی طرفیندن
تۇتۇقلاندێ. نجفین ایمام جۆمعه‌سی و
ایران طرفیندن دستکله نن “عێراق يۆکسک کوْنئسئيی”نین اۆيه‌سی اوْلان قارداشێ صدرالدین
القۇببانجی‌نین راپوْرۇ و باسقێسێ اۆزرینه اوْنۇن ایران ایستئخباراتێ طرفیندن
تۇتۇقلانێب سوْرقۇلاندێغێ بیلدیریلمیشدیر. صدرالدین
القۇببانجی اوْنۇ تکفیر ائده‌رک
دیندن چێخدێغێنێ دۇيۇرمۇشدۇ. احمد القۇببانجی‌نین ایراندا ياخالانماسێ فارس دیللی مئدیيادا آز يانسێسا دا، عرب دیللی
مئدیيادا گئنیش يئر آلدێ. عیراقێن لیبئرال سیياستچیلریندن اوْلان رۇحانی
عياد جمال الدین القۇببانجی‌نین تۇتۇقلانماسێنا قارشێ چێخدێ. بۇنۇن
اۆزرینه ایرانێن باغدادداکێ بؤيۆک ائلچیلیگی قارشێسێندا اعتیراض گؤستریسی
دۆزنلندی. بۇ باسقێلار اۆزرینه القۇببانجی سربست بۇراخێلدێ. اوْ، شیمدی عیراقدا
ياشاماقدادێر. القۇببانجی‌نین ياخالانماسێندان اؤنجه ایراندا يايێملانان “دین آيێنێن کیتابێ” آدلێ درگیده يازارێ بیلینمه‌ين بیر يازێ
يايێملاندێ. بۇ يازێدا القۇببانجی‌نین “قادێن، قاوراملار و حۆقۇق” کیتابێ اینجه‌لنمیشدی.
يازێدا “بۇ کیتاب عیراقا
نۇفۇذ ائدن کۆلتۆرل باسقێ‌نێن سوْنۇجۇ اوْلاراق
يئنی فیکیرلر ایچرمکده‌دیر” سؤيلنمکده ایدی.
“عرب آتئیستلری‌نین درگیسی”نین احمد القۇببانجی ایله ائتدیگی سؤيله‌شی دؤرد باخێمدان اؤنملیدیر:
1- آتئیست
اوْلدۇقلارێنێ آچێقجا بيان ائدن کیشیلر و يا
قۇرۇملارلا دیندارلار ایلیشکی قۇرماز، سؤيله‌شمزلر. بۇ آچێدان احمد القۇببانجی‌نین
بیزیمله سؤيله‌شمه‌سی بیر اؤرنک تشکیل ائده بیلر. گله‌جکده دیندارلار و آتئیسیتلر آراسێندا دیيالوْقۇن ساغلانماسێ آچێسێندان بۇ سؤيله‌شی چوْخ ائتکیلی
اوْلا بیلر.
2- دیگر
ياندان ایرانلێ آتئیستلر ده دیندارلارلا سؤيله‌شیيه گیرمه‌يی هئچ دئنه‌مه‌میشلر. “عرب آتئیستلری‌نین درگیسی”نین گئرچکلشدیردیگی بۇ سؤيله‌شی ایرانلێ آتئیستلر اوچون ده بیر اؤرنک اوْلۇشدۇرا بیلر.
3- قۇم
علمی حؤوزه‌سی‌نین
آيدێنلاتێجێ سوْسيال بیلیملری اؤنمسه‌مه‌سی نجف، کربلا و سامیرا گیبی مرکزلرله
مۇقايیسه‌ده داها ایره‌لی دۆزئيده‌دیر.
آنلاشێلان القۇببانجی عیراقا دؤنۆب و کندیسی‌نین کؤکدنجی گؤرۆشلرینی اینتئرنئتده پايلاشدێقدان سوْنرا عیراقلێ رۇحانیلرین اعتیراضێيلا
قارشێلاشمامێشدێر. لاکین کندیسی عیراقدا دا تکفیری گؤرۆشۆن ائگه‌من اوْلۇشۇندان
ياخێنماقدادێر. آنجاق اوْ، عیراقدا دئيیل، ایراندا تۇتۇقلاندێ. بۇ باخێمدان ایران
و عیراق آراسێنداکێ فرقی بلکه عیراقدا
سئکۇلار، ایراندا ایسه دینجی رئژیمین ائگه‌من اوْلماسێ ایله آچێقلاماق اوْلۇر.
4- ایران
دینی آيدێنلانما حرکتی يالنێزجا اؤلکه‌نین
ایچینده دئيیل، ایران دێشێندا دا يايقێندێر. اؤزللیکله ایران دێشێندا افقانیستان و
تاجیکیستان گیبی فارس دیللی اؤلکه‌لرده ده
بؤيله بیر حرکت واردێر. ایرانداکێ دینی آيدێنلانماجێلێق حرکتی ترجۆمه يوْلۇيلا عرب اؤلکه‌لرینی ده ائتکیله‌مکده‌دیر.
شیمدی ایسه احمد القۇببانجی ایله ائتدیگیمیز سؤيله‌شينی سۇنۇيوْرۇز:
- عرب آتئیست: سیز نجف علمی حؤوزه‌سینده ائيیتیم آلێب اوْرادا فیقه و اۆصۇل اؤیرندینیز. بۇ حؤوزه ده کی
ائيیتیم سیزه نه اؤیرتدی؟ اوْراداکێ ائيیتیم
سیستمی حاققێندا گئنل گؤرۆشلرینیز ندیر؟ بۇ
ائيیتیمین سیزه نه گیبی يارارێ اوْلدۇ؟
- احمد
القۇببانجی: حؤوزه ده کی ائيیتیمیم منه چوْخ شئيلر اؤیرتدی. اؤزللیکله دینی آلاندا داها اؤنجه‌دن بیلمه‌دیکلریمی
اؤیرندیم. آنجاق بۇ ائيیتیمین منه و توْپلۇما فايداسێ حاققێندا سوْرۇ سوْرسانێز،
شؤيله يانێتلاردێم کی، عؤمرۆمۆن چوْخۇنۇ چالان بۇ ائيیتیمین نه منه، نه ده توْپلۇما يارارێ اوْلمۇشدۇر. ساده‌جه عؤمرۆمۆ و ائنرژیمی ایتیردیم. لاکین
شیمدی اوْ اؤیرندیکلریمله شیمدی بۇ
بیلگیلرلی سوْرقۇلاماق و باطێل
اوْلدۇقلارێنێ ایثباتلاماق يئتیسینه صاحیب اوْلدۇم. شیمدی بۆتۆن بۇ بیلگیلرین گرکسیز و تاریخه يارارێ اوْلمادێقلارێنێ تۇتارلێ بیلگی و بلگه‌لرله ایثباتلايابیلیيوْرۇم. تک اۆمیدیم ده ذاتن بۇدۇر. يعنی
دینی آراشدێرمالاردا اۇسسال بیر دؤنۆشۆم ياراتماق ایستردیم. سوْنراکی قۇشاقلارێن
بیلگیلنمه‌سینه و آيدێنلاماسێنا يارارلێ اوْلاجاق عاغلا دايانان بیر يؤنته‌م گلیشدیرمک ایستردیم.
- عرب آتئیست: سايێن القۇببانجی، سیز کندی گؤرۆشلرینیزین توْپلۇما
اۇلاشدێغێنێ دۆشۆنۆيوْر مۇسۇنۇز، يوْخسا بۇ گؤرۆشلرین هله ایلک آشامادا اوْلدۇغۇ
فیکرینده میسینیز؟ گؤرۆشلرینیزین توْپلۇم ایچینده يايێلماسێندان نه گیبی بکلنتینیز
وار؟ سیزجه سیزین گؤرۆشلرینیزین ایزله‌يیجیلری
دۇراغاندێر، يوْخسا دئوینگن (حرکتلی) می؟ گؤرۆشلرینزین يايێلماسێ عێراقلا سێنێرلێ مێ، يوْخسا عێراق سێنێرلارێ دێشێنا دا اۇلاشمێشدێر؟
- احمد القۇببانجی: آنلاشێلان يئنی دۆشۆنجه‌لر توْپلۇما اۇلاشابیلیيوْر. ایستر منیم، يا دا باشقالارێ‌نێن يئنی دینی دۆشۆنجه‌لری توْپلۇما اۇلاشابیلمکده‌دیر. يئنی دینی اۇيانێش دالقالانێمێ واردێر. پوْلیتیک ایسلامێن و دیگر ایدئوْلوْژیلرین ایچینین
بوْش اوْلدۇغۇ ایفشا ائدیلمیشدیر. کئچنلرده میصیرده و تۇنسده ایسلامجێ پارتیلرین
خالق طرفیندن پروْتستوْ ائدیلدیگینه
تانێق اوْلدۇق. دینی دۆشۆنجه‌يی، فیقهی، شریعت اکسنلی حۆقۇق آنلايێشێنێ و حتی قۇرآنێ بیله
سوْرقۇلاياجاق دۆزئيده مۆسلمان بیلینجی ایره‌لیله‌مکده‌دیر. تۆم بۇ گلیشمه‌لر قۇتسانمێش تابۇلارێن دئوریلمه‌سی ایله ایلگیلی آچێقجا اؤرنکلردیر. عرب دئهنی کندی چئوره‌سینه
اؤرۆمجک تورو
اؤره‌رک کندیسینی قارانلێق کئچمیش
میراثێ‌نێن کؤله‌سی اوْلاراق گؤرمکده‌دیر. منجه بۇ تورلار
سؤکۆلمک اۆزره‌دیر. يئنی دینی دۆشۆنجه‌لردن
ائتکیله‌نن و يئنیلیکلری ایزله‌ينلر دئوینگن بیر آخێم (جریان) اوْلۇشدۇرمۇشلار. گلنکسل دینجی بیر اوْرتامدا
نه دنلی (قه‌در) زوْر
اوْلسا دا، بؤيله بیر حرکت بۆتۆن ایمکانسێزلێقلارا قارشێن (رغمن) اوْلۇشا گلمیشدیر. قبیله‌جی و تاریخپرست عرب توْپلۇمۇندا بۇ بیچیم گلیشمه‌لر
يئنی دینی گؤرۆشلری اوْلۇملۇ يؤنده ائتکیله‌يه‌جکدیر.
عیراقدا منیم حياتێمدا
اوْرتايا چێخان اوْلايلار بۇنا آچێق بیر اؤرنک اوْلا بیلر. بؤلگه دؤولتلری‌نین ایرانێن
ایسلامجێ آنلايێشێندان و پروْپاقانداسێندان
قوْرخدۇقلارێنێ بیلیيوْرسۇنۇزدۇر. آما قوْرخۇنج ایران دؤولتی منیم
تۇتۇقلانماملا ایلگیلی اوْلاراق خالقێن ایران ائلچیلیکلری اؤنۆنده کئچیردیگی اعتیراض گؤستریلریندن قوْرخاراق منی
سربست بۇراخماق زوْرۇندا قالدێ. باغداددا و بصره‌ده خالقێن اعتیراضێ اۆزرینه ایران رئژیمی منی بۇراخماق زوْرۇندا قالدێ. ایران رئژیمی منه قارشێ
آغێر ایتتیهاملار ایره‌لی سۆرمۆش و اۆزریمده بعضی دئنه‌مه‌لر گئرچکلشدیرمک اۆزره ايکن بۇ اعتیراضلار باشلادێ.
- عرب آتئیست: ایدئآلارێنێزێن
گله‌جکده گئرچکلشمه‌سی دوْغرۇلتۇسۇندا نه دۆشۆنۆيوْرسۇنۇز؟ بۇ باغلامدا گله‌جه‌یه ایيی نییتله ياناشمانێزێ سؤيله‌مک مۆمکۆن مۆ؟
- احمد
القۇببانجی: ایدئآلارلا ایلگیلی خوْش نییتلی
اوْلماقدان داها
چوخ من بۇ ایدئآلارێن توْپلۇم طرفیندن اؤزۆمسنمه‌سی قوْنۇسۇندا خوْش نییتلی یم. خوْش نییتلی
اوْلۇشۇمۇن سببی خالقێن بۇ گیبی ایدئآلارا حیسسن و فیکرن آچێق
اوْلمالارێدێر. بۇ ایدئآلارێ ياشاملارێندا اؤزۆمسه‌مه‌يه
چالێشان بیر خالق گئرچکلیگی وار و اؤنملی اوْلان دا بۇدۇر. اوْپتیمیست اوْلماقدان
باشقا چاره‌میز يوْخدۇر دیيه دۆشۆنۆيوْرۇم.
اؤزللیکله بۇ ایدئالارێن چاغ و اوْنۇن ملزه‌مه‌لری
ایله اۇيۇملۇ اوْلماسێ دا چوْخ اؤنملی. بۇ، موْدئرن ياشام و گئرچکلیکله اۇيۇم ایچینده اوْلمايان، آنجاق
دین اؤولیيالارێ‌نێن اوْمۇزلايێب ایللر بوْيۇنجا داشێدێقلارێ
گرکسیز تاریخپرست ایدئآنێن تام ترسینه‌دیر.
- عرب آتئیست: سیزی نئجه صینیفلندیره بیلریک؟ سیز سۆننی میسینیز، يوْخسا شیعه می؟ مۇعتزیلی میسینیز، يوْخسا قۇرانجێ مێ؟ يا دا بیر باشقا گرۇبا مێ منسۇبسۇنۇز؟
- القۇببانجی: من اینسانلارێن اینسانلێغێنێ يوْخ ائدن تۆم
چرچیوه‌لره قارشێيێم. من تۆم مذهبلری يوْخ حۆکمۆنده
سايماقدايێم. منه گؤره سۆننیلیک و شیعه‌لیک
عئينێ اؤلچۆده باطیلدیرلر.
چاغێمێزدا بیزه میراث قالان ایسلام تانرێ قاتێندا مؤوجۇد اوْلان ایسلام دئيیلدیر. بۇ ایسلام چرچیوه‌لنمیش بیر ایسلامدێر. بۇ ایسلاملا هئچ بیر کیشی معنوی و اخلاقی کمالا ارمز، اره‌مز. بۇ ایسلاملا تععصصوب، جاهیللیک، خۇرافه، قومی و مذهبی ساواشلارێن توْخۇمۇ اکیله بیلر. گۆنۆمۆزده ایسلام گئریجیلیگین بیر
ائتکه‌نی دۇۇرۇمۇندا و مۆسلمانلارێن وحشیلیگینه مئيدان آچماقلا ياناشێ، اوْنلارێن عاغێللارێ‌نێن اۇيقارلێغا و ينیلیگه آچێلێمێنێ کوْر ائتمکده‌دیر.
- عرب آتئیست: خێرێستيانلێق و يهۇدیلیک حاققێندا نه دۆشۆنۆيوْرسۇنۇز؟ اؤزللیکله
سوْن زامانلار عرب اۆلکه‌لرینده، خۇصۇصن میصیرده يايقێنلاشان
بهایلیک حاققێندا گؤرۆشۆنۆز ندیر؟
- القۇببانجی: داها اؤنجه ده بلیرتدیگیم گیبی
خێرێستيانلێق، يهۇدیلیک، بهایلیک و دیگر دینلر ده ایسلام گیبی
توْپلۇمسال بیر صینیفلندیریلمه‌دن عیبارتلر. تانرێ طرفیندن گؤندریلمیش دین دئيیللر. اۆنلۆ
توْپلۇمبیلیمجی دۆرکهایمین ده بلیرتدیگی گیبی
بۇ صینیفلندیرمه لر
بللی بیر ایدئوْلوْژیيه داياناراق
توْپلۇمسال ایلیشکیلرلی پکیشدیرمک (برکیشدیرمک) آماجێ داشێماقدادێر. توْپلۇم بیرئيلرینده توْپلۇمسال کیملیگه خیدمت ائدن دین ده عێرق، دیل و وطن گیبی
قاوراملاردان اؤته بیر شئي دئيیلدیر. اوْيسا
تانرێسال دین دئدیگیمیز اوْلقۇ
اینسانێن قلبی ایله ياشاماسێ گرکن تمیز بیر ایماندێر. بۇ ایمان کندیسینی عشق و آللاها توککۆل قه لیبینده، اخلاقی دَیَرلره
و اینسانی ایدئاللره باغلێلێق
بیچیمینده گؤستریر. ایلاهی دین ویجدان دئدیگیمیز
شئيین تا کندیسیدیر. ویجدان بۆتۆن اینسانلارێن
ایچینده وار اوْلان تانرێ‌نێن سسیدیر. دین و مذهبیندن آسێلێ اوْلماياراق هر بیرئي کندی ياشامێندا ویجدانێن سسینی دینله‌مک يۆکۆملۆلۆیۆنده اوْلمالێدێر. چۆنکۆ تانرێ اینسانلارێن گؤرۆنۆشۆنه
دئيیل، گؤنلۆنه باخار. نیته‌کیم بیر حدیثده ده “تانرێ سیزین جیسیملرینیزه و ظاهیرلرینیزه باخماز،
اۆرکلرینیزه باخار” شکلینده دئنیلمیشدیر.
- عرب آتئیست: اؤرۆتلر (متینلر)، دینی عقاید و ظاهیری آنلاما اۆزرینه الشدیرل ياخلاشمێشسێنێز. قۇران اۆزرینه دۆشۆنجه‌لرینیز ندیر؟ قۇران،
حدیث و دینی قالێتێملا (میراثلا) ایلگیلی نه دۆشۆنۆيوْرسۇنۇز؟
- القۇببانجی: دینسل اؤرۆتلری (متینلری) آنلايابیلمه‌میز اوچون هرمنؤیتیک علمینی اؤزۆمسه‌مک مۆکللفیيتینده‌يیز. هرمنؤیتیک وئریلریندن
يارالانمازساق، وحی بیزیم اوچون اسین
(ایلهام) قايناغێ اوْلاماز و نبوی قالێتێمێ (میراثێ) آنلايامايێز. چۆنکۆ گۆنۆمۆزده يايقێن اوْلان اؤرۆتلری (متنلری) ظاهرینه گؤره آنلاما شکلی بیزی اسکیلرین دئوینیمسیز (حرکنسیز) دین آلقێسێ (ایدراکێ) ایچینده محبۇس ائدیيوْر.
بیر حالده‌کی ائحتیياجلار و
دۆشۆنجه‌لر دَيیشدیکچه حقیقتلر و کۆلتۆرلر ده دَيیشمکده‌دیر. سوْنۇچ اوْلاراق شریعت حۆکۆملری و دینی فیکیرلر ده دَيیشمک زوْرۇندادێر. بۇنۇ
شؤيله سؤيله‌يه بیلیریم: 1- تاریخسل
باغلامێنێ و توْخۇسۇنۇ (شبکه سینی) گؤز اؤنۆنده بۇلۇندۇرمادان دینی بیر اؤرۆتۆ (متنی) تامامن باشقا توْخۇسال اؤزللیگه صاحیب
اوْلان بیر دئویرده اۇيقۇلاماق اوْلاناقسێزدێر. 2- متنین آنلاشێلماسێ اوچون مۆفسسیرلرین و فقیهلرین دۆشۆنجه‌لری‌نین و
اؤن يارقێلارێ‌نێن ائتکیسینی بیلمک گره‌کیر. 3- دینی متنی مۆفسسیرین اگیلیملرینه (تمایوللرینه) تابع ائتمه‌مک
گره‌کیر. بؤيله اوْلدۇغۇندا کندی تفسیریمیز کندیلیگیندن عاغێل
دێشێلێغێنا سۆرۆکله‌نر. 4- دینسل متنلرده گئچن
مجازلار و ایستیعاره‌لر قوْنۇسۇندا دوْغرۇ آنلاما دئنه‌يیمیمیز اوْلمالێدێر. بۇ
مجازلارێ دا چئویردیگیمیزده لفظ اوْلاراق
دئيیل، آنلام اوْلاراق ترجۆمه ائتمه‌لیییز. دینسل متنلرده گئچن کلمه‌لری سؤزلۆک آنلاملارێنا گؤره ایدراک ائتمه‌مه‌لیییز. يا دا بۇ سؤزلرین گئرچکلیگی يانسێتدێقلارێنێ سانمامالێيێز. بۇ کلمه‌لرین سؤزلۆک آنلاملارێ‌نێن
اؤته‌سینده‌کی ایفاده ائتدیگی آنلامێ دۆشۆنمه‌لیییز. بؤيله‌جه بۇ آنلامالارێن دا توصیيه
ایچریکلی اینشایی بیر احکام اوْلدۇغۇنۇ آنلامێش اوْلۇرۇز.
- عرب آتئیست: سیز کندی گؤرۆشلرینیزی بيان ائدرکن گئنلده
فلسفه‌دن و فلسفی يؤنته‌مدن داها چوْخ يارارلانێيوْرسۇنۇز. دیگر دَیَرلرله قارشێلاشدێرێلدێغێندا سیزه گؤره فلسفه‌نین
دَیَری ندیر؟
- القۇببانجی: سوْرۇنۇز فلسفی بیله‌شیکلیکدن (ترکیبدن) يوْخسۇن گیبی گؤرۆنۆيوْر. بیزیم يالنێزجا بیر
تک فلسفه‌میز يوْخدۇر. تۆرلۆ فلسفه‌لریمیز واردێر. آيرێجا، اوْنا مۇراجعت ائده‌جگیمیز بیر تک فلسفی اؤلچۆ ده مؤوجۇد دئيیلدیر. فلسفه
اینساندا اۇسسالجێلێغێ (عاغلجیلیغی) گۆجلندیرمکده‌دیر. بۇ، چاغێمێزدا دینی متنلری
آنلايابیلمه‌میز اوچون ائحتیياج
دۇيدۇغۇمۇز بیر شئيدیر. دینی دۆشۆنجه‌نین خۇرافه‌لر و اخلاق دێشێ اینانچلارلا قارێشدێغێ بیر دئویرده فلسفه بیزی بۇ باتاقلێقدان قۇرتا بیلر دیيه دۆشۆنۆيوْرۇم. آما بۇ فلسفی ائحتیياجا دین اؤولیيالارێ شیددتله قارشێ چێخاراق فلسفه‌يی حارام اوْلاراق دۇيۇرمۇش و خالقێ اۇسسالجێلێقدان اۇزاق تۇتمۇشلار. بۇنۇن اوچون ده تانرێ دینینی عاغێللا
قاوراماق اوْلماز دیيه تۇتارسێز دلیل ده ایره‌لی سۆرمۆشلر. اوْنلارا گؤره بشری اۇس
(عاغیل) دین و شریعتی آنلايابیلمه يئتیسیندن
يوْخسۇندۇر. بؤيله بیر گؤرۆش خالقێن گئری
قالماسێنا، جهالتین قارانلێق
باتاقلێغێنا گؤمۆلمه‌سینه زمین حاضێرلامێشدێر. بۇ ياخلاشێم عاغلێن
سۇسدۇرۇلماسێنێ و تقلیدی اؤنه چێخارمێشدێر. عاغێل سۇسدۇغۇندا کندیلیگیندن
تقلید اؤنه چێخار. بۆتۆن خۇرافه‌لری دین آدێنا قبۇل ائدن کیشی‌نین تئروْریست اوْلماسێ اوچون تۆم يوْللار بؤيله آچێلمێش اوْلار.
- عرب آتئیست: چاغێمێزدا بیلم
عاغلێن دا اؤته‌سینه (فؤوقونه) چێخمێش
گیبی گؤرۆنۆيوْر. بیلم و دینسل اؤرۆتلر
(متنلر) آراسێنداکێ چلیشکیلر (تضادلار) قوْنۇسۇندا
نه دۆشۆنۆيوْرسۇنۇز؟
- القۇببانجی: بیلم
عاغلێن اؤته‌سینه چێخمامێشدێر. عاغێل
کندیسی ائوریلیب (تکامل ائدیب) ایره لیله‌میشدیر. هر چاغێن کندی قۇرامسال (تئوریک) و بیلیمسل گلیشمه‌لری اوْلار. اسکی چاغلاردا آستروْنوْمیده (نجومدا) بطلميۇس
قۇرامێ (تئوریسی)
گئچرلی ايدی.
سوْنرا کوْپرنیک قۇرامێ اوْنۇن يئرینه
اوْتۇردۇ. شورا و بئیعت
قۇرامێ اسکی چاغلاردا گئچرلی ایدی. آما شیمدی
اوْنۇ دئموْکراسی اوْرتادان قالدێرمێشدێر. چاغێمێزێن
دا گرکسینیمی شورا و بئيعت دئيیل، دئموْکراسیدیر.
موْدئرن بیلیمله دینسل اؤرۆتلر (متنلر) آراسێنداکێ
چلیشکی چوْخ اؤنملی سوْرۇندۇر. تئوْلوْژیده
موْدئرن يؤنته‌ملره اۇياراق بۇ سوْرۇنۇ چؤزمک
مۆمکۆندۆر. بیلم تئوْریک و دین پراتیک (عملی) عاغلا دايانماقدادێر. علم و دین قارشێتلێغێ ایله ایلگیلی باشقا نظریيه‌لر
ده وار، آنجاق شیمدی اوْنۇن يئری
دئيیلدیر.
- عرب آتئیست: مۆسلمانلاردان چوْخۇ قۇرآنێن علمی و ادبی اعجازێنا
اینانماقدالار. سیزده ده بؤيله بیر اینانچ وار مێ؟ سیزجه قۇرآن نئجه مۇعجیزه اوْلا بیلر؟
- القۇببانجی: بۇ قوْنۇيلا
ایلگیلی من “قۇرآنی اعجازێن
گیزمی” آدلێ بیر کیتاب يازمێشێمدێر. اوْرادا بیر سۆرۆ دلیللر
گتیره‌رک مۆسلمان اۆلمانێن اعجازێيلا
ایلگیلی ساولارێنێ سوْرقۇلامايا چالێشمێشێمدێر. منه گؤره قۇرآندا هئچ بیر علمی،
ادبی و غئیبی
اعجاز سؤز قوْنۇسۇ
دئيیلدیر. شیمدی بۇرادا داها آيرێنتێلێ بیلگی وئره‌مم، آما کیتابێمدا بۇ قوْنۇ آيرێنتێلارێيلا آچێقلانمێشدێر. آما معقۇل
قۇران اعجازێ
منه گؤره ایکی قوْنۇيۇ ایچرمه‌کده‌دیر: 1- مۇعتزیله و بعضی شیعهلرین قبۇل ائتدیکلری
صرفه نظریيه‌سی.
2- ویجدانی اعجاز.
- عرب آتئیست: دۆشۆنمه يؤنته‌مینیزده و سوْرۇنلارێ اینجه‌له‌مه
شکلینیزده کندینیزه اؤزگۆ (مخصوص) بیر
سبکینیزین اوْلدۇغۇ بیلینمکده‌دیر. غئیب قوْنۇسۇندا سیزین گؤرۆشۆنۆز ندیر؟
- القۇببانجی: غئیب دۆنياسێندان مقصد بعضن مئتافیزیک، بعضن ده ظاهیری
جهانێن اؤته‌سی اوْلمۇشدۇر. کیمی کز مئتافیزیک،
تانرێ‌نێن اۇزمانلێق (ایختیصاص) بیلیمی گیبی نیته‌لنمیشدیر. غئیب سؤز قوْنۇسۇ
اوْلدۇغۇندا کیمی کز وارلێق شۆناسلێق (اوْنتوْلوْژی) و کیمی کز ده معریفت شۆناسلێق (اپیستموْلوْژی) گؤز اؤنۆنده بۇلۇندۇرۇلمۇشدۇر. اؤرنه‌یین “غئیب اوْلاراق بیر دۆنيا وار مێ” دیيه سوْرۇلار سوْرۇلۇيوْر. يا دا “بؤيله بیر دۆنيانێن وارلێغێنێ ایثباتلاياجاق بیر وئری وار مێ” گیبی
سوْرۇلار دا سوْرۇلۇيوْر. بؤيله بیر دۆنيانێن وارلێغێنێ اۇسسال وئریلرله ایثباتلايا
بیلر میییز، يوْخسا دینه می مۇراجعت ائتمه‌لیییز؟ غئێب عالمی‌نین سێنێرلارێ نره‌دن باشلايێب نرده
بیتیيوْر؟ بۇ اۆزدن بۇ سوْرۇلار چوْخ قارماشێق سۇاللاردیر و
سوْرۇنۇن آماجێ دوْغرۇجا بلیرلنمه‌لیدیر. آما سوْرۇنۇز يانێتسێز قالماسێن دیيه بیر
نئچه کلمه‌ده جواب وئرمک ایستریم. تانرێ، رۇح، يا دا باشقا بۇ
گیبی بیر قاوراملا تانێملانان مادده اؤته‌سی وارلێغا ماتئريالیستلر اینانماز، بۇ قاوراملارێ دا قبۇل ائتمزلر.
آما بۆتۆن دینلرین و بشری کۆلتۆرلرین عاریفلری
مادده اؤته‌سی بؤيله بیر عالمین
اوْلدۇغۇنۇ قبۇل ائدرلر.
اوْنلارا گؤره بیلیمدن اینسانا و دینسل اؤرۆتلره (متنلره) قه‌در هر شئيین ظاهیری و باطینی واردێر. بیز ده بؤيله اینانێيوْرۇز.
- عرب آتئیست: سیز کیمی (بعضی) سؤيله‌ملرینیزده
مۇطلق غئیب و اوْنۇن تانرێ ایله ایلیشکیسی قوْنۇسۇندا
بیر آيرێشێم و فرق بلیرتمیشسینیز. تانرێ و مۇطلق قاوراملارێنێ نئجه آچێقلێيوْرسۇنۇز؟
سیزین فلسفی گؤرۆشۆنۆز آچێسێندان بۇ ایکیسی آراسێنداکێ نه گیبی ایلیشکی واردێر؟
- القۇببانجی: “بۇ ایکیسی آراسێندا” دئرکن
هانگی “بۇ ایکی”يی دیيوْرسۇنۇز؟ گئنلده تانرێ ایله ایلیشکی اۇسسال، دۆشۆنسل و نظری سوْرۇن دئيیلدیر. تانرێ ایله ایلیشکی دۇيقۇسال، حیسسی و
قلبیدیر. کانتێن دئدیگی گیبی تئوْریک عاغێل بۇ
آلانا گیرمیيوْر. ایشته بۇ، مۆسلمان و مۆسلمان
اوْلمايان عاریفلرین بيان ائتدیگی مسئله‌دیر. اینسان اؤنجه کندی ایچینده تانرێ ایله
ایلیشکیلنمک اگیلیمی (تمایولو) حیسس ائدر.
سوْنرا بۇ يوْلدا ایلرله‌مه‌يه باشلار. شؤيله کی بۇ ایلرله‌مه سۆرجینده بللگینده (یادداشتیندا) ذرره ذرره بیر تانرێ تصویری اوْلۇشمايا باشلار. ایمان اۇسسال بیر قوْنۇ دئيیلدیر، اینسانێن تانرێيا اوْلان ایچ گرَکسینیمیندن (ضرورتیندن) قايناقلانار.
- عرب آتئیست: تانرێ حاققێندا گؤرۆشۆنۆز ندیر؟ اوْنۇ ناصێل بۇلۇيوْرسۇنۇز؟
- القۇببانجی: بۇ سوْرۇنۇن يانێتێ چوْخ اۇزۇن اوْلا بیلر.
لۆطفن بۇ گیبی درین و اۇزۇن يانێتلێ سوْرۇلار
سوْرمايێنێز. چۆنکۆ تانرێ مسئله‌سی
چوْخ بیله‌شیک (مرکب) و قارماشێق بیر قوْنۇدۇر.
اوْنۇ تانێما و اوْنا ایمان ائتمه ده عينێ بیچیمده چوْخ قارماشێق بیر قوْنۇ.
بۇ، پيغمبرلرین، عاریفلرین و فیلوْسوْفلارێن
اۇغراشدێغێ قوْنۇ اوْلمۇشدۇر. منجه تانرێ‌نێن کندیسی يئرینه، تانرێيا ایمان حاققێندا قوْنۇشۇرساق داها تۇتارلێجا سؤيله‌شه بیلریز. اینسانلا ایلگیلی اوْلدۇغۇ قه‌دری ایله تانرێيا
اینانماق تانرێ‌نێن کندیسیندن داها اؤنملی اوْلمۇشدۇر. چۆنکۆ اینسان يازقێسێنێ (سرنوشتینی) بلیرله‌يیب ياشامێنێ يؤنله‌ندیرن ایماندێر. ایمان دێشێندا تانرێ‌نێن
ياشامێمێزا گیرجگی ایکینجی باشقاجا بیر يوْل يوْخدۇر. اینسان دا يالنێز ایمانێ
دوْلايێسێيلا اوْنا ياخلاشابیلیيوْر. تانرێيا
اوْلان ایمانێ کیمسه کندی قلبینده حیسس ائتمزسه، ياشامێندا دا تانرێ ایزینی گؤرمه‌يه‌جکدیر.
اینسان کندی دئهنینده تانرێيا اینانسا
دا، اوْنۇ کندی قلبینده دۇيمازسا، ایمانێن نه اوْلدۇغۇنۇ اؤزۆمسه‌يه‌مه‌ز، حیسس ائده‌مه‌ز.
شۇنۇ بیله‌لیم کی، ایمان تانرێيا اینانماق دئيیل، تانرێ عشقینی ياشاماقدێر. تانرێ عشقینی قلبینده بۇلامايان کیشی حياتێندا دا تانرێيێ بۇلاماياجاقدێر.
- عرب آتئیست: سۆننت اهلی ایله ایلگیلی نه دۆشۆنۆيوْرسۇنۇز؟
- القۇببانجی:
اهلی سۆننت دئرکن مذهبی
آچێدان سوْرۇيوْرسۇنۇز، يوْخسا سۆننی مذهبلیلری می نظرده
تۇتۇيوْرسۇنۇز؟ اخلاقی آچێدان سۆننت اهلی، يوْخسا اعتیقادی
آچێدان مێ؟ يا دا اوْنلارێن میللی عیرقلری و اۇسساللێق قوْنۇلارێ
مێ سؤز قوْنۇسۇ؟ بۇ، آيدێنلانماسێ گرَکه‌ن آنلاشێلماز و قارێشێق بیر سوْرۇدۇر. هرحالده داها اؤنجه سؤيله‌دیگیم گیبی سۆننی مذهبی ده شیعه‌لیکدن چوخ فرقلنمه‌مکده‌دیر. هر ایکیسی ده بشری ذئهنین
اۆرۆنۆ و تانرێ گؤندریسی دئيیللر. تاریخسل آچێدان شیعه‌لیک و سۆننیلیک آراسێندا
آيرێشما وار. سۆننت اهلی ایسلامێن سیياسی و حۆکۆمت بیچیمینی اؤزۆمسه‌میشدیر. بۇ اۆزدن اۇصۇلی دینین
اساسلارێندان بیری اوْلاراق دینسل ایقتیداردان
يانا تۇتۇم سرگیله‌دیلر. بۇنا قارشێلێق شیعه‌لیک تاریخده مۇخالیفت
روْلۇنۇ اۆستله‌نمیشدیر. بۇ اۆزدن شیعهلرین ایسلامی بیلگیلرلی داها دۇيقۇسالدێر.
بۇ دا شیعه‌لیگین سۆننیلیکدن داها چوخ خۇرافی اوْلماسێنا ميدان آچدێ. سۆننت اهلی ده واختێ و سێراسێ گلدیگینده شیعه‌لردن
داها غددار قێيێجێ اوْلمۇشلار. چۆنکۆ ایقتیداردا بۇلۇنما بؤيله غدداارلێق
گلیشدیرمیشدیر. تئروْریزم ان چوْخ سۆننی و خۇرافه‌لر
ان چوْخ شیعه قايناقلێدێر. تانرێ ایسه
تئروْر و خۇرافه‌لردن اۇزاقدێر. شیعه‌لیک سۆننیلیکدن
سوْنرا اوْرتايا چێخدێغێندان سۆننی ایقتیدارلارا قارشێ اوْلانلار شیعه‌لیگه اگیلیملنمیش
و شیعه سێرالارێندا يئر بۇلمۇشلار. بؤيله‌جه دین
پرده سی آرخاسێندا
شکیلله‌نن شیعه‌لیک آدلێ سیياسی ایدئوْلوْژی
ایقتیدارێ الینده بۇلۇندۇران سۆننیلیگی دینسیزلیکله سۇچلۇيوْردۇ. بۇ اۆزدن ساختاکارلێق،
يالان و ایفتیرا شیعه میراثدا داها
چوخدور. گۆچلۆ طرفین، يعنی ایقتیدارێ
الینده بۇلۇندۇران سۆننیلیگین
يالان و ساختاکارلێغا ائحتیياجێ يوْخدۇ، گۆجۆنۆ سۆردۆربیلمه‌سی اوچون قێلێنجا
ائحتیياجێ واردێ. شیعه‌نین قۇران
و پيغمبره اهمیت وئرمه مه سی نین ده سببی بۇيدۇ. شیعه‌لیک اوچون قۇرآن و پيغمبر اؤنملی اوْلمامێشدێر. چۆنکۆ قۇرآن و پيغمبر
سؤيله‌می تاریخسل آچێدان ذاتن
ائگئمندی و ایراده‌سینی قێلێنچ گۆجۆيله سۆردۆرۆيوْردۇ. سۆننت اهلی قۇران و پيغمبر سۆننتینه مۇراجعت ائدیيوْردۇ.
چۆنکۆ کندی مشرۇعیيتلرینی بۇ يوْللا
ساغلامێش اوْلۇيوْرلاردێ. حتی بؤيله
بیر حۆکۆمتین باشێندا صددام گیبی بیر دیکتاتؤر دۇرسايدێ دا، قۇرآن و سۆننتدن دۇرۇمۇ آچێقلاياجاق يوْرۇملار چێخارابیلیيوْرلاردێ.
- عرب آتئیست: آتئیتسلر حاققێندا
دۆشۆنجه‌لرینیز ندیر؟ سیزجه ده تانرێ اوْنلاردان آتئیست اوْلدۇقلارێ اوچون اؤج مۆ آلاجاق؟
- القۇببانجی: بۇ، تانرێ ایله ایلگیلی اوْلان بیزیم تصوۆۆرۆمۆزله باغلانتێلێ
بیر قوْنۇ. تانرێيێ صاددام گیبی اینتیقامجێ
و دیکتاتؤر بیر وارلێق گیبی سانێيوْرساق، اوْ زامان اَوَت،
تانرێ هپینیزدن اؤج آلاجاق، سیزی اعتیرافا
زوْرلاياجاقدێر. چۆنکۆ بۇ تصوۆۆره گؤره تانرێيا اینانمانێن شرطی عیناً صاددامێن اؤرنگینده اوْلدۇغۇ گیبی آداملارێن وار اوْلمالارێ و اینکیشاف
باساماقلارێندا يۆکسلمه‌لریدیر. لاکین
تانرێيێ کرم و مرحمتینی گؤسترمک اوچون کایناتێ ياراتمێش اوْلدۇغۇنۇ تصوۆۆر ائدرسک، اوْ زامان بۇ تصوۆۆرۆن آنلامێ شۇدۇر کی، تانرێ بۆتۆن ياراتدێقلارێنێ
سئومکده‌دیر. بؤيله اوْلدۇغۇندا دوْغاداکێ ياسالار گیبی وارلێقدا اخلاقی بیر ياسانێن ائگئمن اوْلدۇغۇنۇ قبۇل ائده‌جه ییز. بۇ ياسا اینسانێن ایيی و کؤتۆ عمللرینی ائتکیلیيوْر. اینسان اییی لیک ائدرسه اییی لیکله، کؤتۆلۆک ياپارسا کؤتۆلۆکله
قارشێلاشێيوْر. آتئیست بیر کیشی اییی لیک ياپار، يارارلێ و خئییرلی ایشلر ائدر،
باشقالارێنێ سئورسه، تانرێ‌نێن لۇطفۇنا مظهر اوْلۇر. تانرێيا اینانێب دا کندیسینی مۇمین اوْلاراق ظن ائدن، آما صالئح عملده بۇلۇنمايان، يعنی بارێش دۆشۆنجه‌سی اۆرتمه‌ين کیشیلر تانرێ‌نێن لۇطفۇيلا قارشێلاشمازلار، کؤتۆلۆکله قارشێلاشارلار.
- آتئیست
عرب: ایسلامێ کندیسی‌نین آراشدێرێب آنلادێغێ بیر کیشی ایله
کؤرۆنه تقلید ائدن بیر مۆسلمان آراسێندا نئجه بیر فرق واردێر؟
- القۇببانجی: گلنکسل، کوچه و بازار ایسلامێ کؤرۆنه اینانان بیرئی ایستر. لاکین بۇ تۆر ایسلامێن باسقێسێ آلتێندا ازیلنلر وار.
اوْنلار کندیلرینی بۇ تۆر ایسلام آلقێلايێشێ‌نێن دێشێنا چێخاردێقلارێندا گئرچک ایسلاملا بیرئيسل آراشدێرمالارێ دوْغرۇلتۇسۇندا قارشێلاشالار. بیرئیسل اۇس
و ویجدانلارێندا حقسقتس آراما دۇيقۇسۇ اوْنلارێ ایسلاملا تانێشدێرار. بۇ امک سوْنۇجۇندا عاغێلدا و ویجداندا قازانێلان
ایسلام ساده‌جه گئنیش اؤیرَنمه
سۆرجینه اوْداقلێ دئيیلدیر، هم ده خئییر و
بارێش ایستیقامتینده گئنلین ده يارارێنادێر. بؤيله بیر ایسلام آلقێلايێشێنا اۇلاشماق اوچون توْپلۇمسال و گلنکسل دین آنلايێشێ ایله چاتێشماق گره‌کیيوْر.
- عرب آتئیست: “عرب آتئیست درگیسی” سیزی سؤيله‌شمه‌يه دعوت ائتدیگینده تپکینیز نه اوْلدۇ؟
- القۇببانجی: اؤزل بیر تپکیم اوْلمادێ. منیم آتئیست دوْستلارێم آز دئيیلدیر. من کندی دۆشۆنجه‌م و ایمانێم چئوره‌سینه دیوار هؤره‌رک دیگر فرقلێ گؤرۆشلری دیوارێن دێشێندا بۇراخان کیشیلردن دئيیلیم. اینسانلارێ
اینانچ و دۆشۆنجه‌لرینه گؤره صینیفلندیریب بیر
کنارا بۇراخمام. منیم اؤلچۆم اینسانلێق و اخلاقسال دَیَرلردیر.
منجه آتئیستلیک ده دئیستلیک گیبی بیر تۆر ياشام بیچیمیدیر. تانرێيێ عاغلێندا و ياشامێندا بۇلامايان اینسانێن
تانرێيێ اینکار ائتمه
حاققێ واردێر. ذاتن بۇ دۇرۇمدا آللاهێ اینکار ائتمک
آرتێق اوْنۇن گؤره‌وی اوْلمالێدێر. بؤيله ائتمزسه، يالانجێ و ایکی اۆزلۆ آدام اوْلار.
آتئیستلرین ایچینده‌کی دۆرۆست آداملارێن دا دۆرۆستلۆکلری‌نین سببی بۇدۇر. شۇنۇ دئمک ایستیيوْرۇم کی، آللاهێ عالمده گؤره‌مه‌ين و بؤيله بیر گؤرمه‌يه ده گرکسینیم (ائحتییاج) دۇيمايان کیشی “آللاه يوْخدۇر” دیيوْر و کندی آچێسێندان دا دوْغرۇ
سؤيلۆيوْر، اوْنۇن سؤيله‌دیگی تام اوْلاراق اخلاقیدیر. چۆنکۆ اوْنۇن اخلاق سیستمی
تانرێيا ائحتیياج
دۇيماماقدادێر. بیر مۇمین ده آللاه واردێر سؤيله‌دیگینده اوْنۇن دا سؤيله‌می
اخلاقیدیر. چۆنکۆ اوْنۇن تانرێيا ائحتیياجێ
واردێر و آللاهێ سۆرکلی وارلێقدا و
کندی حياتێندا حاضێر اوْلاراق گؤرمکده‌دیر. تانرێ دێشارێدا وار اوْلان
نسنه‌لر تۆرۆندن بیر وارلیق
دئيیلدیر. تانرێ اینسانێن ایچی ایله سێخ
و درین باغلانتێلێدێر.
- عرب آتئیست: عرب آتئیستینی نئجه دَیَرلندیریيوْرسۇنۇز؟ اؤزللیکله عرب آتئیستی حاققێندا
نه دۆشۆنۆيوْرسۇنۇز؟
- القۇببانجی: بۇنۇ مۆبارک بیر اوْلقۇ اوْلاراق گؤرۆيوْرۇم. بۇ، عرب دۆشۆنجه حياتێندا يئنی و
گرکلی بیر گلیشمه
دیر. عرب آتئیتسلر توْپلۇمۇن تاریخسل عاغقلێنێ سارمالامێش اوْلان بۇ گلنکسل دینجی اؤرۆمجک تورونون دێشێنا چێخمايا چالێشماقدادێرلار. دوْغۇشدان اوْمۇزلارێمێز اۆزرینه
چؤکن و هر بیریمیزین عاغلێنێ قارانلێغا گؤمن عۆرفی و توْپلۇمسال گلنکسل دین باسقێلارێنا عرب آتئیستلر
آلدێرێش ائتمه‌دن دۆشۆنمه يوْلۇنۇ سئچمیشلر و بۇ گئرچکدن ده مۆبارک بیر اوْرتايا چێخێشدێر. داها
اؤنجه ده سؤيله‌دیگیم گیبی گۆنۆمۆزده ایسلام آدێيلا بازارلانان دینین آللاهلا هئچ بیر ایلگیسی يوْخ. تام
ترسینه بۇ دین آللاه يئرینه يئرلشدیریله‌رک اوْنا تاپێنان بیر بۇت حالینه
گلمیشدیر. کندی عاغلێ‌نێن اؤزگۆرلۆیۆنه سايقێ
گؤسترن هرکس بۇ دیندن اۇزاقلاشماق يۆکۆملۆلۆیۆنده‌دیر. ایسلامێن دوْغۇشۇ سێراسێندا مۆسلمانلار شیرکدن
اۇزاقلاشاراق توحید دینینه گیردیکلری گیبی، چاغێمێزدا دا عينن ایلک مۆسلمانلار گیبی، بیزه سۇنۇلان بۇتا دؤنۆشدۆرۆلمۆش گلنکسل شیرک ایچه‌ریکلی ایسلامدان
اۇزاقلاشاراق توحید ایسلامێنا گیریلمه‌لیدیر. بۇنۇن اوچون ایلک آددێم
توْپلۇمسال تابۇ و بۇتۇ قێرماقدێر. بۇ بۇت
قێرما ایشده “لا اله”لا باشلار. “لا اله”، يعنی آللاه يوْخدۇر، يعنی آتئیسم.
آللاها دوْغرۇ حرکت بۇ اعتیراضدان و اینکاردان سوْنرا باشلار. “آللاه يوْخدۇر” دئمک، اصلینده آللاها
دوْغرۇ يؤنلمیشلیگین مۇقددیمه‌سیدیر. بؤيله‌جه آتئیسم حقیقی ایمانا
اۇلاشمانێن ایلک ائوره‌سی اوْلاراق اوْرتايا
چێخار. آتئیست آللاها اینانماماقلا يوْلۇن سوْنۇنا اۇلاشدێغێنێ سانمامالێدێر. بۇ
باخێمدان الهاد ایمانا ارمه‌نین ضرۇری مۇقددیمه‌سیدیر.
آما آتئیست دوْستلارێملا ایلگیلی منی راحاتسێز ائدن ایکی دۇرۇم وار: 1- آتئیست دوْستلارێمێز
توْپلۇمۇن تپکیسی اۆزرینه قوْرخۇب گئری چکیلمه‌مه‌لی،
ایکی اۆزلۆ داورانماملێدێرلار. آتئیست
اوْلدۇقلارێنێ توْپلۇمسال تپکی اۆزرینه گیزله‌تمه مه لیدیرلر. بؤيله ائدرلرسه، ایکی اۆزلۆلۆک
آدلانان اخلاقسێزلێغێن قوْخۇمۇش باتاقلێغێنا سۆرۆکله‌نرلر. اوْنلار آتئیست
اوْلدۇقلارێنێ بؤيۆک بیر جسارتله بيان ائتمه‌لیدیرلر. شهید حۆسيین مروه، فخت،
هادی علوی و اۇيانێق ویجدانا ساحیب
اوْلان دیگر مارکسیستلر گیبی.*
عرب آتئیستلر بؤيله ائتمزلرسه، بازار دینی طرفیندن هضم ائدیلرلر.
منجه اوْنۇرلۇ بیر اینسان اوچون ان اؤنملی شئي اوْنۇن اؤزگۆرلۆیۆ و باغێمسێزلێغێدێر. بۇ ایکی اؤزللیگینی ایتیرن
کیشی آرتێق هئچ بیر شئيه صاحیب دئيیلدیر. بۇ ایکیسی دێشێندا نه يی اوْلسا و نه قازانسا
دا، هئچ بیر دَیَر ایفاده ائتمز. ایستر مۇمین اوْلسۇن يا دا مۇلهید، شیعه و سۆننی، سئچکین و يا عوام. بۇ
ایکی اخلاقی اؤزللیگینی ایتیررسه، اوْندا اوْلۇملۇ بیر شئي آرامايا گرک قالماز. آتئیستلر ایندیکی مارکسیستلره
بنزه‌مه‌مه‌لیدیرلر. چۆنکۆ شۇ آنکی مارکیسیستلر
اوْنۇرلۇ داورانمێيوْرلار. پارتیلری‌نین
اؤنۆنه “حضرت فاطیمه نین شهادتی دوْلايێسێيلا حضرت مهدیيه باش ساغلێغێ وریيوْرۇز” دیيه يازێيوْرلار. بۇ، آچێقجا اوْنۇرسۇزلۇق و ایکی اۆزلۆلۆکدۆر.
2- آتئیست دوْستلارێملا ایلگیلی ایکینجی اندیشه‌م ده شؤيله کی، اوْنلارێن آتئیستلیگی سوْرۇملۇلۇقدان
قاچمالارێ و اخلاقی دَیَرلره اۆز
چئویرمه‌لری آنلامێندا اوْلمامالێدێر.
- عرب آتئیست: سوْن زامانلار عرب آتئیستلر سوْسيال مئديادا چوْخ آکتیولشمیشلر. بۇ قوْنۇدا
نه دۆشۆنۆيوْرسۇنۇز؟
- القۇببانجی: داها اؤنجه سؤيله‌دیگیم گیبی بۇنۇ مۆبارک
بیر گلیشمه اوْلاراق نیته‌لیيوْرۇم. اۇسسالجێلێغا، اۇيقارلێغا، عۆرف و گلنک بوْيۇندۇرۇغۇندان قۇرتۇلۇشا و باطیلدن آرێنمايا دوْغرۇ بیر گیریشیم اوْلاراق
گؤرۆيوْرۇم.
- عرب آتئیست: میصیرده يئنی ياسا
تدوین ائدیلمکده‌دیر. کیمیلری (بعضیلری) بۇ ياسالارێن حاضێرلانماسێندا
آتئیستلرین ده قاتقێدا بۇلۇنمالارێندان يانادێر. ياسالارێن تدوینینده آتئیستلرین
ده تمثیلجیلری‌نین
اوْلماسێنێ ساوۇنۇيوْرلار. آتئیستلرین اینسانی و يۇرتداشلێق حاقلارێ قوْنۇسۇندا نه دۆشۆنۆيوْرسۇنۇز؟ چۆنکۆ آتئیستلر کندیلری بیله بۇ قوْنۇدا
چوْخ چکینگن و اۇتانقاچ داورانێيوْرلار.
- القۇببانجی: آتئیستلرین بۇ ایستکلرینی قبۇل ائتمیيوْرۇم.
يئتر کی، بیز هپیمیز لاییکلیکدن- سئکولاریزمدن يانا تۇتۇم سرگیله‌يه‌لیم. ذاتن لاییک بیر
دۆزن بۆتۆن دینلره، مذهبلره، ایدئوْلوْژیلره
و اینانچلارا عينی مسافه‌ده دۇرماقدادێر. لاییکلیک هئچ بیر گرۇبون چێخارلارێنا
قارشێ اوْلمادێغێ گیبی، هئچ بیر گؤرۆشۆن ده تکه‌لینده اوْلاماز. آتئیستلر
توْپلۇمدان آيرێجا بیر گرۇب دئيیللر. هپیمیز لاییک دۆزه‌نین چاتێسێ آلتێندا بارێش ایچینده و کارشێلێقلێ سايقێ اوْرتامێندا بیر آرايا گله بیلریک. لاییکلیک
تۆم يۇرتداشلارێن اینانچ حاققێنا سايقێ ایله
ياناشار و اوْنلارێن ياشاما حاققێنێ گۆوَنجه آلتێنا آلار.
بۇ قوْنۇ دوْغال اوْلاراق پوْلیتیک ایچه‌ریکلیدیر.
لاکین کۆلتۆرل آچێدان آتئیستلر دوْنمۇش و دۇرۇخمۇش عرب ذئهنیيتینی
دئویندیربیلمه‌لری اوچون “آتئیست کیملیک”لری ایله داورانمالێ، فیکیر اۆرَتمه‌لیدیرلر. دۇرقۇن
عرب دینسل دۆنياسێنێ بۇ شکیلده دئویندیره
بیلرسینیز. دینسل اؤن يارقێلارێ،
يۆزایللر بوْيۇنجا بیریکمیش دۆشۆنمه قارشێتلێغێ
تاریخسل و سوْسيال اوْرتامێ دَيیشه بیلرسینیز. آما میصیرده دینجی اخوان
پارتیسینه قارشێ اوْرتايا چێخان دئوریم آيدێن اۆفۆقه دوْغرۇ
بیر حرکتدیر. گلیشمه‌يه، اینسانلێغێن چیچکلنمه‌سینه
دوْغرۇ بیر آچێلێشدێر. بؤيۆک فرانسا اینقێلابێ‌نێن آماچلارێنا خیدمت ائدن
گئرچک بیر دئوریمدیر. اؤيله بیر دئوریم کی، ایدئوْلوْژیک
و دینجی دۆرتۆلر اوْنۇن ترکیبینده مؤوجۇد دئيیلدیر. ساده‌جه اینسانجێل و اۇسسال ائتکنلر اوْنۇن حرکت
وئریجی قۇووتیدیر.
آما نئجه سوْنۇچلاناجاغێ هنۇز بلیرسیز. دینجی پارتیيه
قارشێ خالقێن اعتیراضێ کندی ذاتێندا
گله‌جک آچێسێندان جیددی بیر ایلرله‌مه‌دیر.
- عرب آتئیست: سیزین ائولاتلارێنێزدان
ويا ياخێن آقربالارێنێزدان بیری آتئیست اوْلۇرسا،
اوْنۇنلا نئجه
داورانێرسێنێز؟
- القۇببانجی: اوْنۇن آتئیستلیگی صینفی دئيیل،
اۇسسال و ویجدانی اوْلۇرسا، اوْنۇنلا ایلیشکیلریم نوْرمال شکیلده دوام ائدر. نیته‌کیم بیرئيلرین
ده ایمانێ صینفی
و معنوی اوْلاراق ایکی قیسمه آيرێلماقدادێر. صینفی آتئیستلیک هوا و هوسدن تۆره‌مکده،
ائتیک سوْرۇملۇلۇقدان اۇزاق دۇرماقدادێر. صینیفسل ایمان دا اؤيله. آما معنوی آتئیستلیک اینسانجێل دۇيقۇنۇن محصۇلۆ
اوْلدۇغۇ قدر
ده فسادا گؤمۆلمۆش سوْسيال ویجداندا تانرێيێ بۇلامايان
بیلینچلی آرايێجێ عاغلێن اۆرۆنۆدۆر. آيرێجا،
بیلینچلی آتئیسم آللاه و دین آدێنا آخێدێلان قانلارا قارشێ دۆشۆنسل باش قالدێرێدێر. بؤيله بیر
آتئیستین ویجدانێ اوْنۇ آللاهێ، ایسلامێ و دیگر دینلری اینکارا سسله‌میشدیر. اوْ، معنویياتلێ و سوْرۇملۇ بیر آتئیستدیر.
- عرب آتئیست: سوْن سوْرۇمۇزۇ دا سوْرالێم: آتئیست اوخۇرلارا و آتئیستلرین درگیسینه بیر توصیه‌نیز وار مێ؟
- القۇببانجی: اوَت، اوْنلارا بیر توصیه‌م واردێر.
تئروْرۆن، اتنیک و مذهبسل چاتێشمانێن يايقێن اوْلدۇغۇ بۇ دئویرده
بیزیم ائحتیياج
دۇيدۇغۇمۇز شئي دین دئيیلدیر، اخلاقی دَیَرلردیر. ویجدانا دؤنۆش و هۇمانیست دَیَرلری جانلاندێرماق گره‌کیر. بیزیم اینسانی
کیملیگیمیز دین، مذهب و میللیيت گیبی ساختا دَیَرلرین
اسارتینده‌دیر. بۇ اۆزدن بؤيۆک
اخلاقی بونالێم (بحران) ياشانماقدادێر. بۇ ساختا کیملیکلرین يالان و آنتی اینسانی اوْلدۇغۇ آرتێق ایفشاء ائدیلمیشدیر. اوْ زامان گئرچک کیملیگیمیزی، يعنی
اینسانی کیملیگیمیزی يۆکسلتمه‌لیییز.
بیز مۆسلمان، شیعه، سۆننی، آتئیست اوْلمادان اؤنجه اینسانێز.
چئویردی: گ. گ
قايناق:
